Bij hoogbegaafdheid wordt vaak gedacht aan genieën zoals Da Vinci, Einstein en Mozart; wonderkinderen, die al vanaf jonge leeftijd uitzonderlijke prestaties leverden. Het is echter beter hoogbegaafdheid te beschouwen als een zeldzaam potentieel wat al dan niet tot ontwikkeling en bloei komt. Daarnaast blijkt in de praktijk dat hoogbegaafdheid lang niet altijd een positieve invloed uitoefent op het welzijn van het individu of door anderen als ‘een succes’ wordt beleefd.

Hoogbegaafdheid is geen psychische stoornis, maar een transdiagnostische factor die het ontstaan, de presentatie, de diagnostiek en de behandeling van psychische stoornissen beïnvloedt. Zowel een zeer hoog niveau van intellectueel functioneren per se als bijkomende persoonskenmerken van hoogbegaafdheid kunnen ervoor zorgen dat een individu vastloopt op school, in studie, werk en relaties. De voor hoogbegaafden kenmerkende sterke intrinsieke motivatie en autonomie, creativiteit, intensiteit, snelheid en complexiteit (eigenschappen die onder andere beschreven worden in het Delphimodel) kunnen in omgang met een ‘gemiddelde’ wereld leiden tot perfectionisme, problemen met de emotieregulatie, communicatie, sociale omgang en onder- en overpresteren. De afwijkende socialisatie van hoogbegaafden als gevolg van het gebrek aan noodzakelijke spiegeling (<2% van de bevolking is hoogbegaafd) kan bijdragen aan de ontwikkeling van angst- en stemmingsklachten en persoonlijkheidsproblematiek.

Momenteel zijn er in Nederland nauwelijks GGZ-behandelaren die kennis hebben van hoogbegaafdheid bij volwassenen. Misdiagnostiek komt dan ook veel voor. Mensen krijgen bv. ten onrechte de diagnose ADHD, ASS, bipolaire stoornis of een persoonlijkheidsstoornis. Andersom wordt bij bekende hoogbegaafdheid van de patiënt een relevante diagnose soms ook gemist.

In de behandeling is de ervaring tot nu toe ook dat geëigende protocollen bij hoogbegaafden vaak niet of zelfs averechts werken. Hoogbegaafden vragen meer wendbaarheid, creativiteit en authenticiteit van de hulpverlener, mede doordat de problematiek vaak een prangende existentiële dimensie kent.

Wat leer je?

Herkennen van kenmerken van hoogbegaafdheid bij (soms nog niet als zodanig geïdentificeerde) volwassenen, differentiaal-diagnostische overwegingen ten aanzien van met psychopathologie overlappende kenmerken, handvatten ten aanzien van aangepaste gespreksvoering, indicatiestelling en behandeling bij deze specifieke doelgroep.