Basiscursus Systeemtherapie        

Inleiding

Het centrale paradigma in het systeemtheoretisch denken en handelen is dat het functioneren van mensen (en dus ook van kinderen en jeugdigen) betekenis krijgt en begrepen kan worden door wat zich tussen mensen afspeelt: door hun interacties en relaties. Wat zich tussen mensen afspeelt, krijgt slechts betekenis in een context. In iedere interactie resoneren vele contexten mee. Het op een contextuele en relationele wijze kunnen kijken naar problemen en oplossingen is de kerncompetentie van systeemtherapeuten. Het vormt de rode draad van deze cursus (Richtlijnen Cursusdraaiboek NVRG, december 2017). Het aandacht hebben voor de gelaagdheid in contexten waarbinnen kinderen- en jongeren opgroeien is daarbij een vanzelfsprekend terugkerende gegeven en neemt een belangrijke plaats in in deze cursus.

Om in deze cursus tot een stelsel van therapeutische principes, methoden en technieken te komen is in de eerste plaats aangesloten bij de visie en de competenties zoals die door de Nederlandse Vereniging voor Relatie- en Gezinstherapie (NVRG) zijn vastgesteld. Dit cursusdraaiboek is door de NVRG erkend als basismodule van 132 uur van de Theoretisch-Technische Curus tot erkend systeemtherapeut.

Doelstellingen

De cursus is gericht op de overdracht van theoretische kennis, de training in therapeutische vaardigheden en de ontwikkeling van de persoonlijke stijl van de cursist als professional.

De cursus biedt een integratie van de diverse richtingen en ontwikkelingen binnen de systeemtherapie. Centraal staan de theorievorming en de praktijkgerichte training van therapeutische vaardigheden. Cursisten leren het systeemdenken en de systeemtherapie toe te passen bij de behandeling van kinderen, jeugdigen en volwassenen.

Aan de orde komen de volgende leerdoelen:

• de cursis begrijpt het functioneren van sociale systemen en processen van verandering
• de cursist is bekend met en vaardig in therapeutische interventies vanuit de verschillende systeem therapeutische perspectieven.
• de cursist beheerst systeemdiagnostiek
• de cursist heeft een training in gezinstherapie, partnerrelatietherapie, (ouder)begeleiding, siblingtherapie (broers/zussen), individuele therapie vanuit een systeemtheoretisch kader, enz.
• de cursist beheerst interventies bij sociale netwerken, larger systems,
• de cursis is bekend met bijzondere gezinsconstellaties en specifieke problemen
• de cursist is bekend met (psychiatrische) problematiek bij kinderen, jeugdigen en volwassenen en systeemtherapie
• de cursist heeft kennis en vaardigheden met betrekking tot het functioneren van behandelteams en samenwerking binnen therapeutische systemen
• de cursist is bekend met systeemtherapie in ambulante, dagklinische en klinische behandeling
• de cursist is bekend met systemische consultatie en weet wanneer dit in te zetten
• de cursist is bekend met en hanteert wetenschappelijk onderzoek toegespitst op systeemtherapie

De eindtermen voor de relatie- en gezinstherapeut, zoals vastgesteld door de NVRG, zijn leidend voor de inhoud van deze basiscursus.

Inhoud basiscursus

Deze basiscursus is opgebouwd uit 4 blokken.

                  Blok 1: Inleiding in systeemdenken en systeemtherapie (30 contacturen)

In dit cursusblok ligt het accent op de theoretische basis van de systeemtherapie. Er wordt een inleiding geboden in het systemisch denken aan de hand van de verschillende systeemtherapeutische perspectieven/ stromingen. De cursist maakt kennis met lenigheid in systeemtheoretisch denken. Hij/zij leert op meerdere systeemniveaus te denken, niveauverwarring te herkennen bij problemen en oplossingen en het kunnen onderscheiden van relevante systeemniveaus, (sub)systemen en partiële systemen. Dit is het kader van het denken dat wordt aangehouden bij het verder uitwerken en verdiepen van de diverse systeemtherapeutische perspectieven in blok 2. 

Het systeemtheoretisch denken op hoog abstractieniveau wordt gericht getraind door de cursist vanaf het begin te confronteren met de complexiteit van het therapeutisch systeem. Hierdoor ontstaat het besef dat therapeut en gezin beiden onderdeel zijn van een veelheid van continu in beweging zijnde systemen op verschillende niveaus. Op deze wijze gaat de cursist zichzelf zien als een participerend onderdeel van een aantal systemen en wordt hij/zij zich bewust van zijn of haar invloed als medeontwerper van die sociale systemen.

                  Blok 2:  Vervolg van de Systeemtherapeutische perspectieven (30 contacturen)

Dit cursusblok vormt een vervolg en verdieping in de divere systeemtherapeutische stromingen waarbij tegelijkertijd een integratief systeemtherapeutische denkkader wordt uitgewerkt.

Het blok staat in het teken van de structurele en strategische therapieperspectieven die gebruik maken van systeemtheoretische principes, doch vooral steunen op principes uit de cybernetica, de speltheorie, de communicatietheorie en het structuralisme. Doordat deze therapeutische richtingen vooral de evenwichtskenmerken van systemen benadrukken, kan de therapeut zich opstellen als veranderaar. Vanuit deze ‘first order’ gedachte speelt de therapeut dan ook een actieve, leidende rol in deze uitoefening van gezinstherapie. Het nemen van initiatief, het aanvaarden van de rol als regisseur en het uitstippelen van een behandelkoers vormen in dit blok belangrijke onderdelen. In de rollenspelen wordt bovendien aandacht besteed aan specifieke problematieken, waar de structureel-strategische gezinstherapie zich van oudsher op heeft gericht.

Bij de behandeling van het structureel-strategische perspectief worden de lijnen doorgetrokken naar de oplossingsgerichte therapievormen. Dit is ook het geval bij de behandeling van het circulair interview. Daardoor leert de cursist binnen de huidige geprotocolleerde systeemtherapeutische behandelprogramma’s de interventies zien die uit eerdere systeemtherapeutische denkkaders zijn voortgekomen. Hierdoor zal de cursist bij het ontwikkelen van de eigen therapeutische vaardigheden ook binnen de huidige behandelprotocollen steeds de theoretische kaders kennen en zo het therapeutisch maatwerk leveren door passende attitude en interventies.

Het intergenerationeel perspectief zal iets minder uitgebreid behandeld worden, aangezien de ervaring leert dat veel cursisten in Nederland hiermee al vertrouwd zijn vanuit hun vooropleiding. Vanuit de intergenerationele perspectieven wordt het gebruik van genogrammen geïntroduceerd. Het bijbrengen van respect voor de gezinscultuur vormt een tegenwicht op de op verandering gerichte structureel-strategische richtingen. Dit is in de cursus tevens de overgang naar de meer non-directieve houding van de therapeut, die eigen is aan de systeemtherapieën van de tweede orde.

Vervolgens wordt de cursist vertrouwd gemaakt met de principes van de systeemtherapie van de tweede orde. Dit betekent voor de therapeut: het professioneel benutten van de authentieke nieuwsgierigheid (irreverence), het circulair bevragen, het ontwikkelen van een therapeutische conversatie, het leren zien van verandering van de verandering, het creëren van nieuwe realiteiten, het bewust zijn van het veelvoud van verhalen en dat verandering in psychotherapie niet bestaat uit het vervangen van verhalen maar gericht is op het verminderen van de dominantie van betekenissen en narratieven.

Aan het einde van dit blok is de cursist in staat de recente ontwikkelingen binnen het vakgebied te plaatsen in een theoretisch historisch perspectief. Andersom kan de cursist dan de ‘first order’ systeemtherapeutische perspectieven ook vanuit een postmoderne visie op psychotherapie verstaan. Hiermee word de overgang naar blok 3 gemaakt.

                  Blok 3: Integratie van systeemtherapeutische perspectieven en Capita Selecta (60 contacturen)

Dit cursusdeel is gericht op integratie. Dat wil zeggen dat de cursist tegelijkertijd vanuit meerdere systeemtherapeutische perspectieven kan denken en interveniëren tijdens de therapie. Ten tweede weet de cursist tegelijkertijd meerdere, voor de behandeling relevante systeemniveaus te onderscheiden en kan daarin bewegen. Ten derde ziet de cursist partiële systemen als therapeutische domeinen.

In dit blok worden hiervoor Bijzondere Gezinsconstellaties en Capita Selecta gebruikt. Hierdoor verkrijgt de cursist een lenigheid van denken in theoretische kaders, waarbij de behandeling van de in dit blok specifieke onderwerpen en problematieken bijdraagt aan het vergroten van kennis en therapeutische   vaardigheden.

                  Blok 4: Wetenschappelijk onderzoek in systeemtherapie (12 contacturen)

Dit blok richt zich op de betekenis van wetenschappelijk onderzoek voor de praktijk van de systeemtherapie en het gebruik maken van empirische evidentie. De cursist leert in dit blok de basisideeën en uitgangspunten van wetenschappelijk onderzoek en/of frist deze kennis op. Verder leert de cursist publicaties die betrekking hebben op wetenschappelijk onderzoek op het terrein van de systeemtherapie te begrijpen en kritisch te beoordelen.